Vài ý kiến về cách phân biệt MP3 và Lossless

Đã từ rất lâu, mình muốn trả lời câu hỏi làm sao phân biệt được giữa nhạc MP3 128, MP4 320 và lossless. Dĩ nhiên là tai nghe thì cũng phân biệt được, nhưng "tai nghe" là một từ chủ quan, khó thuyết phục người khác. Hôm nay vô tình suy nghĩ ra một vấn đề, có khả năng là câu trả lời cho câu hỏi trên.

Lấy guitar làm ví dụ, khi ta gảy 1 dây đàn để đánh nốt Sol, thì bản thân sợi dây rung động ở 1 tần số tạm gọi là tần số của nốt Sol. Tần số này giống nhau khi ta kéo Violin, đánh Piano, thổi Saxo,...
Nhưng tại sao tai ta nghe cũng 1 nốt Sol, nhưng tiếng lại khác nhau giữa Guitar, Violin, Piano, Saxo. Ngày xưa học nhạc lý, thì được giải thích là sắc tiếng của từng nhạc cụ khác nhau. Ngày nay nghiên cứu âm thanh, thì biết được rằng do hài âm của các nhạc cụ khác nhau. Lại lấy guitar làm ví dụ, khi ta gảy nốt Sol, ngoài sợi dây rung, thì cần đàn, và thùng đàn cũng rung. Tiếng ta nghe được là tổng hòa của các cái rung ấy. Trong tổng hòa ấy, có hài âm bậc chẵn, và hài âm bậc lẻ làm nên sắc tiếng riêng của cây guitar, sắc tiếng riêng của từng nghệ sĩ chơi đàn.

Đó là nói riêng về Guitar, khi Guitar chơi trong 1 band nhạc, thì âm thanh ta nghe được lại là tổng hòa của các nhạc cụ, bao gồm tổng hòa của từng nhạc cụ. Khi ta nghe live từ chính các nhạc cụ (chưa qua hệ thống âm thanh khuyếch đại) thì tổng hòa đó còn bao gồm cả sự rung động của vách tường, hay nói rộng hơn là cả không gian bao quanh. Lúc này âm thanh trở nên rất phức tạp với vô số phản xạ âm từ môi trường.

Trong phòng thu, người ta cố gắng triệt tiêu những hài âm có được từ sự phản xạ môi trường, để chỉ lấy tổng hòa của từng nhạc cụ và mix lại với nhau. Tùy vào kỹ thuật mix của chuyên viên, âm thanh lúc này sẽ được chỉnh sửa: làm yếu đi, hay mạnh lên ở vài tần số của từng nhạc cụ nhằm làm sắc nét hơn tiếng của từng nhạc cụ trong tổng hòa đó, hoặc để thể hiện 1 ý đồ gì đó tạm gọi là hòa âm phối khí. Lúc này ta có được bản nhạc nguyên bản. Lossless là những file âm thanh gần như lưu trữ trọn vẹn tổng hòa đó.

File MP3 là kỹ thuật nén, người ta dùng thuật toán, để tìm ra những dải tần số ít được người nghe chú ý, hoặc có thể chấp nhận bỏ qua. Cái tổng hòa, sau khi được nén, sẽ bị mất đi những tần số nhất định nhằm làm giảm dung lương lưu trữ. Việc mất nhiều hay ít tùy thuộc vào cách nén. 128 nén nhiều - mất nhiều, 320 nén ít - mất ít.

Thế thì âm thanh ta nghe từ MP3 128, nếu cố gắng nghe cho ra tiếng của từng nhạc cụ là điều không thể, do tổng hòa đã bị thay đổi (làm mất đi) nên dù rõ ràng ta biết là tiếng guitar, nhưng nó không thật sự mang âm sắc của guitar nữa, mà bị "méo méo". Vậy thì để phân biệt MP3 128 và 320 hay lossless, trước hết ta nên tập nghe để phân biệt sắc tiếng đặc trưng của từng nhạc cụ, thì ta sẽ dễ dàng nhận ra những "thiếu sót" trong những bản MP3.